Torpağa ilk elmi tərif V.V.Dokuçayev tərəfindən verilmişdir: "Dağ
süxurlarının (fərqi yoxdur hansı) su, hava və müxtəlif növ canlı və
cansız orqanizmlərin birgə fəaliyyəti nəticəsində təbii yolla
dəyişdirilmiş "açıq" və ya xarici qatına torpaq deyilir".
O müəyyən etmişdir ki, yer səthindəki bütün torpaqlar "yerli iqlimin,
bitki və heyvan orqanizmlərinin, ana dağ süxurların tərkib və
quruluşunun, ərazinin relyefinin və nəhayət, ölkənin yaşının olduqca
mürəkkəb qarşılıqlı təsiri" nəticəsində yaranmışdır. V.V.Dokuçayevin bu
ideyaları torpağın ətraf mühitlə daim maddə və enerji mübadiləsi və
qismən qapalı bioloji dövran vasitəsilə qarşılıqlı təsirdə olan
biomineral ("biokos") dinamik sistem kimi dərk edilməsində böyük
əhəmiyyət kəsb etmişdir.
Torpağın əsas xassəsi münbitliyidir. Münbitlik torpağın bitkini
normal yaşaması və məhsul yetirməsindən ötrü qida elementləri və su,
onun kök sistemini hava və istiliklə təmin etmək qabiliyyətidir.
V.R.Vilyamsın qeyd etdiyi kimi, torpağı dağ süxurundan fərqləndirən məhz
bu əhəmiyyətli keyfiyyəti onu "Yer kürəsinin quru səthinin bitkiyə
məhsul verməyə qabil olan üst horizontu kimi təyin edir".
Torpaq və torpaq örtüyünün inkişafı, həmçinin münbitliyinin
formalaşması, torpaqəmələgəlmənin təbii amillərinin ahəngi və insan
cəmiyyətinin müxtəlif təsirləri ilə, onun məhsuldar qüvvələrinin,
iqtisadi və sosial şəraitlərinin inkişafı ilə çox sıx bağlıdır
(Q.Ş.Məmmədov, 2007).
Torpağın ən üst qatın rəngi daha tünddür. Torpağın üst qatında
bitkilərin köklərinə, çürümüş bitki qalıqlarına, eləcə də yağış
qurdlarına, həşərat və başqa heyvan qalıqlarına təsadüf edilir. Bu
qatlar mikroorqanizmlərin
təsirilə parçalanaraq çürüntü təşkil edən maddələri əmələ gətirir.
Həmin çürüntü köklərlə birlikdə torpağın rəngini tündləşdirir. Alt
qatlarda çürüntü və bitkilərin kökİəri nisbətən azalır. Ona görə də alt
qatlarda torpağın rəngi üst qatdan açıq olur. Torpağın alt qatlarında,
adətən, qum, gil və daşlar olur. Hər bir torpaqda çürüntü vardır,
bununla da o, dağ süxuru, qum və ya gildən fərqlənir.
Tərkibində çürüntü çox olan torpaqlarm rəngi qara olur. Belə
torpaqlar qaratorpaq adlanır. Qaratorpaq rütubəti yaxşı saxlayır,
tərkibində qida maddələri çox olur. Çürüntü maddələri ilə zəngin olan
torpaq münbit sayılır. Münbit torpaqlardan həmişə yüksək və sabit məhsul
əldə edilir.
Qaynaq: http://az.wikipedia.org/wiki/Torpaq
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder